Okumanın her türlü ayartıcılık,manipülasyon,dezenformasyon ve spekülasyon dayatmasına karşı bilinci diri tutmaya yarayan soylu bir eylem olduğunu söylemek mümkün.Bu sayededir ki insan hakikatle temas kurma imkanına kavuşur.Bilgi-fikir ve eylem üçlüsü arasında kopmaz bir ilişki olduğu inkar edilemez.Nitelikli fikirler nitelikli bilgilerle, nitelikli eylemler ise nitelikli fikirlerle ortaya çıkar.Sahih bilgiye dayanmayan eylemler kof/sığ/yavan,sahih eylemler üretmeyen fikirler ise donuk ve hikmetsizdir. Okumak eylemi, fikir oluşturma sürecinin ilk aşamasını oluşturduğu için değeri tartışılmazdır. Ancak okumayı salt yazılı bir metni kıraat etmek şeklinde anlamak yanlış olur.Okumak aynı zamanda olayları,olguları,varlığı ve varoluşu okumak şeklinde gözleme/müşahedeye dayalı olma hususiyetine de sahiptir.Aklın bağ kuran hususiyeti, böyle bir okumada sebep-sonuç,makul-makul olmayan v.b.çıkarımlar yaparak sürecin sağlıklı işlemesine yardımcı olur.Böylece insan, varlık sahasını işgal etmeye başladığı andan itibaren edindiği malumatlar ekseninde bir düşünme eylemi gerçekleştirir ve bazı temel sorulara yanıt aramaya başlar.

Türkiye sömürgeleşme tecrübesi yaşamamış olmasına rağmen gerçekleştirdiği kültürel devrimlerle sömürgeye maruz kalmış toplumların yaşadığı zihinsel ve kültürel travmaları deneyimlemiştir denebilir mi? Şüphesiz ki toplumların doğrudan sömürgeleştirilmelerinin onların karakterleri üzerinde ki etkileri yıkıcıdır. Çünkü doğrudan sömürgeleştirilme sadece zihinsel ve kültürel dejenerasyon oluşturmakla kalmaz, aynı zamanda psikolojik tahribatlar da meydana getirir. Türkiye doğrudan sömürgeye maruz kalmamış olmakla birlikte, 1798 Mısır işgali sonrasında Kavalalı Hanedanlığı eliyle gerçekleştirilen modernleşmenin benzerini yaşamıştır. Bu nedenle biz bu süreci ‘’dahili oryantalizm’’ süreci olarak adlandırmayı uygun görüyoruz. Ancak unutmamak gerekir ki Türkiye, kültürel anlamda attığı radikal adımları,dönemin emperyal devletlerinin icbarıyla değil, bizzat böyle bir adımın atılmasına iman eden elit siyasi ve askeri Osmanlı bürokrasisine borçludur.Önceki yazılarımızda da ifade etmeye çalıştığımız üzere,Türkiye’nin modernleşme hamleleri yeni değil, Osmanlının son iki yüz yıllık serüveninin neticesidir.Başlangıçta askeri alanda yaşanan mağlubiyetlerin telafisi amacıyla gerçekleştirilmek istenen modernleşmenin,daha sonra içselleştirildiğini söylemek mümkündür.Dönemin emperyal güçlerinin, Osmanlı’yı durdurmak ve/veya imha etmek amacıyla hareket ettiklerini ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunda da tesirleri olduğu şeklindeki iddialar, belki bizi rahatlatabilir.Ancak bütün kabahati emperyalistlere atarak yapılacak değerlendirmeler nakıs kalmaya mahkumdur.Lale Devri’nden başlayarak Jön Türkler’e ve İttihat Terakkiye gelinceye kadar,Fransa özelinde Batı Medeniyeti’nin Osmanlı elitleri üzerinde ki tesiri oldukça güçlüdür.Muhafazakar modernleşmenin Osmanlıda ki en önemli temsilcisi olan II.Abdülhamit’in Avrupa’ya tahsil için gönderdiği kadroların,geri döndüklerinde Avrupalılaşma çabalarının mimarları olarak attıkları adımlar-ki bu adımlara II.Abdülhamit’in devrilmesi de dahildir- dikkat çekicidir.Bir başka dikkat çekici detay ise bu dönemde cari olan Avrupa hayranlığının, II.dünya savaşından sonra ABD hayranlığına evirilecek olmasıdır.Yukarıdan aşağıya değişim dayatma geleneğinin tabi bir neticesi olarak Türkiye Cumhuriyeti de selefi Osmanlıyı taklit etmiştir.Çünkü gerek Osmanlı’da gerekse Türkiye Cumhuriyetinde merkez-çevre ayrımında çevreyi temsil eden kitleler ‘’güvenilmez’’ ve ‘’kontrol altında tutulması gerekenler’’ olarak kabul edilir.

Bu yazının amacı, özellikle son yıllarda, sıklıkla dile getirilen Yeni Türkiye imgesinin ne olduğu ve ne olmadığı meselesini irdelemektir.Bu vesileyle, hem 21.yüzyıl Türkiye’sinin kurucu paradigmasının ne olduğu ya da olacağı hususu, hem de hassaten 1699 sonrası başlayıp bugüne kadar devam eden modernleşme hamlelerinin nereye doğru evirileceği meselesi ‘’paradigma değişikliği’’ bağlamında tartışılacaktır.Yazının ana eksenini, 18.yüzyılın hemen başından itibaren başlayan ve Tanzimat’la kemale eren, en nihayetinde ise Cumhuriyet’le birlikte radikal bir kültürel dönüşümle taçlanan dönemler teşkil edecektir.Her bir dönemin kendi içinde değerlendirilmesi oldukça teferruatlı ve pek tabi ki zahmetli olacağından,biz temel olarak Osmanlı modernleşmesinin muharrik gücünün ne olduğu,Tanzimat’ın Osmanlı modernleşmesinde neye tekabül ettiği ve Cumhuriyetin kurulma sürecinde Osmanlı modernleşmesinin etkilerinin olup olmadığı sorunsalı üzerinde durmaya çalışacağız.Modernleşmenin sadece araçlar üzerinden gerçekleşen bir olgu olmadığını,modernliği kullanılan eşyaların değişimi üzerinden anlamlandırmanın meseleyi kısırlaştıracağını, dolayısıyla modernleşme derken ‘’yeni bir düşünme biçimini’’ anlamanın daha sağlıklı değerlendirme yapma imkanı sağlayacağının farkında olarak, Osmanlı-Cumhuriyet modernleşmesini ele almak niyetindeyiz.

Sömürgeleşmenin en tehlikeli olanı hiç şüphesiz zihinsel sömürgeleşmedir. Zihinsel sömürgeleşme bilincin körelmesi, sahih fikir ve eylem üretme potansiyelinin zaafa uğraması ve sömürgeleştiren iradeye karşı itiraz edebilme melekelerinin dumura uğramasına sebep olur. Zihnen sömürgeleşenler fiziki olarak sömürgeleşenlere nazaran daha uyumlu ve uzlaşmacıdırlar.Çünkü sömürgeciler gibi düşünmeye başlamışlardır. Bir insan/toplum, kendisini sömürenler gibi düşünmeye,onların kavramlarıyla hayatını anlamlandırmaya ve onların hayat tarzını kendisi için vazgeçilmez kılarak yaşamaya başladığında, artık o insan ve toplumun içinde bulunduğu durumdan kurtulması oldukça güçtür.Bundan dolayıdır ki tarih boyunca zihinsel sömürgeleşmeye maruz kalmış halkların, kendilerini yeniden sömürge öncesi dinamikleriyle inşa etmesi oldukça zaman almış, hatta çoğu zaman mümkün olmamıştır.Ünlü tarih felsefecisi İbn-i Haldun, İsrail Oğulları'nın Allah tarafından  Tih sahrasında kırk yıl boyunca sürgüne maruz bırakılmalarını, yukarıda ifade etmeye çalıştığımız ‘’sömürgeleşmiş zihin’’ teorisiyle açıklar.