Müslümanların bilim ve düşünce dünyasına katkıları uzun yıllardan beri tartışma konusudur. Egemen söylem, Müslümanların herhangi bir katkı yapmadıkları veya en iyi ihtimalle aktarıcı rolü oynadıkları şeklindedir. Son yıllarda Batı bilim-düşünce dünyasında öne çıkan bazı vicdan sahibi entelektüellerce (Jack Goody,John Hobson,Frederic Starr gibi) bu söylem tersine çevrilmeye çalışılsa da, hala etkisini sürdürmektedir. Hatta Müslüman toplumların bir kısım aydın/entelektüel/bürokrat kesimleri tarafından da benimsenmiş/kanıksanmıştır.

Sözünü ettiğimiz bu perspektifin(yani Müslümanların bilim-düşünce alanında katkı sunmadığı algısının) egemenliğini sağlamak için oldukça ciddi çalışmalar yapıldı elbette. İçeriden devşirilen bürokrat ve entelektüellere kendi tarihlerinin ilkel ve barbar olduğu, tarihin ilerlemeci bir çizgide hep ileriye doğru hareket ettiği, 17.yüzyıl ürünü bilimsel bilginin yanılmazlığı ve vahye dayalı bilincin itaatkar ve düşünce üretemeyen olduğuna dair yeni bir yaklaşım biçimi zerk edildi. Bu yaklaşım biçimine göre insanlığın hayrına olan her şeyin ilk kaynağı Antik Yunan/Grek kültürüydü. Bu kültür Roma ve Hıristiyanlıkla temas kurarak yürüyüşünü devam ettirmiş, sonrasında kısa süreli bir İslam dönemi ortaya çıkmış ve hemen ardından Rönesans ve reform süreciyle aydınlanmaya giden yol açılmış ve nihayetinde bilim devrimiyle de kemale ermiştir. Müslümanlar bu tarihsel süreçte yalnızca Grek/Roma kültürünün İspanya(Endülüs) üzerinden Avrupa’ya akışını sağlamış, yani bir tür postacı işlevi görmüştür. İslam sami dil ailesine mensubiyeti ve Hicaz Yarımadası’nın kabilevi/çölsel kültürünün ürünü olmaklığı itibariyle zaten bilim ve düşünce yapmaya muktedir değildir(!)

Düşünsel duruş Türkiye mütefekkir havzasının önde gelen simalarından biri olan Rasim Özdenören’in yıllara baliğ fikir çilesinin özeti olarak değerlendirilebilir. Türkiye’nin kimlik meselesini merkeze alarak son iki yüzyıllık serüvenimizi değerlendiren Özdenören’in olayları/olguları ele alış biçimi ve vardığı sonuçlar, hayata Müslümanca bakmayı yeğleyen herkesi yakından ilgilendiriyor.

Kitap birçok farklı başlıktan müteşekkil olmakla birlikte odaklandığı esas mesele 1839 Tanzimat fermanıyla birlikte İslami dünya görüşünden ve hayat tarzından teberri eden Osmanlı-Türkiye yönetici elitlerinin açtığı çığır ve bu çığırın bugünün Türkiye’sinin zihin kodları üzerindeki etkileridir.

Bilinen insanlık tarihinin son dört yüzyılı genelde Doğu toplumları özelde ise Müslümanlar için oldukça sancılı geçti. Benzerine daha önce rastlanmayan bir hızla akan tarihe yetişmek arzusuyla hareket eden Doğu, uzun süredir, içine düştüğü krizden nasıl kurtulacağının hesabını yapıyor. Modern tarihe yetişmek için çıkılan yolda “paradigmatik bir savrulma” yaşandı ve bu savrulmanın etkileri bugün bile devam ediyor.1492 den sonra değişen tarihin seyri, Müslüman toplumları edilgenleştirdi. İber Yarımadası’nın İslam’dan arındırılmasıyla başlayan bu sürecin modern dünyanın inşasına giden yolda kritik bir eşiği temsil ettiğini söylemek zannediyorum abartı olmaz. Aynı dönemde dünyanın farklı yerlerinde imparatorluklar bünyesinde hayat süren Müslüman toplumların tarihin bu kritik eşiğinden ne düzeyde haberdar olduğuna dair geriye dönük bir projeksiyon tutulduğunda karşımıza çıkan manzara kabaca şöyledir: Osmanlı-Safevi-Memlük-Babür hanedanlıkları arasında bölünmüş olan Müslüman toplumlar egemenlik arzusu, merkezileşme kaygısı ve tüm Müslümanların temsilcisi olma gayesiyle kendi aralarında ciddi sayılabilecek kavgalarla meşguldürler.

Doğulu(özelde Müslüman) toplumlar tarihin son iki asrını kolonyalist bilginin tasallutu altında geçirdiler. Bu bilgi özü itibariyle seküler, ırkçı, dışsallaştırıcı ve araçsal aklı öne çıkaran bir hususiyete sahipti. Beyaz adamın “özne” olduğunu iddia ediyordu ve Batı dışı toplumları henüz olmamış olarak kodluyordu. Bu kodlama, sömürgeciliğin meşruiyet zeminini tahkim etti. Henüz olmamış olanları kıvama getirme amacıyla “beyaz adamın misyonu” klişesi öne çıkarıldı. Aydınlanma aklının rehberliğinde ortaya çıkan tanrı, evren,tabiat,zaman,mekan ve devlet tasavvurlarının küreselleşmesi ve Batı dışı toplumların beyaz adama teslimiyetini temin etmek amacıyla sömürgecilik sistematik olarak devam etti. Evvela askeri araçlarla başlayan sömürgeleştirme zamanla zihinsel sömürüye evirildi ki en tahrip edici olan da buydu. Kavramsal ve kurumsal işgal zihinsel sömürgeleşme sonucu başladı. Artık sömürgecilerin zorlamasına gerek yoktu. Kavramların Müslüman toplumların zihin dünyasını istimlak edişi oldukça travmatik ve patolojik bir sürecin işaret fişeğini ateşledi. Yeni dönem kolonyalistlerin bizzat var olmalarını gerektirmiyordu. Çünkü zihinsel sömürüye maruz kalan toplumlar müstakil bir irade üretme cesaretini yitirdikleri gibi sömürgecilerin bilgi sistemlerini de içselleştirmişlerdi. Artık hayata ilişkin bütün tasavvur biçimleri sözünü ettiğimiz bu bilgi tarafından gerçekleşiyordu. Özellikle Fransız İhtilali’nin ve sanayi devriminin etkisi oldukça fazlaydı. Dönemin Avrupa’ya en yakın devleti olan Osmanlı’da bu etkinin büyüklüğünü görmek mümkündür.