Kemalizmin Kolonyalist Söylemiyle Yüzleşmek

Kemalist paradigmanın ,muhafazakar demokrat kimliğin özel/hususi çabasıyla, Türkiye’nin çimentosu olarak kodlanmaya başladığı bir vasatta,aziz İslam’ın ilke,prensip,umde ve şiarlarına iman eden aydın/entelektüel sorumluluğunu haiz herkesin yapması gereken en önemli şey,bir yandan Kemalizmin esin kaynağı olan aydınlanma aklını,tavrını ve tarzını teşrih masasına yatırırken diğer yandan bu aklın/tavrın ve tarzın kimi zaman aleni/aşikar kimi zamansa zımni olarak kolonyalist perspektifle örtüşen yanlarını deşifre etmektir.Bunu yaparken de ,kanaatimce, işe eğitimden başlamak gerekir.Çünkü sadece Cumhuriyet Türkiye’sinde değil,aydınlanma referansıyla hareket eden bütün halkı Müslüman ülkelerde eğitim, en öncelikli müdahale sahasıdır.Bu müdahale yersiz de değildir hiç şüphesiz.Ulus-devletin doğası böyle bir müdahaleyi kaçınılmaz kılar.İçine girilmesi izne bağlı,sınırlı ve seküler mekan olması münasebetiyle ulus-devlet, mutlak egemenlik ve denetim ilkesi gereğince muhatabını kendisine ram eder.Eğitim de bu ram etme sürecinin en önemli enstrümanıdır.

Tarihte mutlak bir kopuştan söz etmek mümkün değil. Kimi dönemlerde yaşanan hayati değişiklikler, öncesinde meydana gelen bir dizi olayların sonucu. İnsanlık, bilgiyi biriktirerek(kümülatif) yol aldığı için tarihin devrim olarak nitelediği kimi hadiseler,kendisinden öncesine çok şey borçlu.Bu borçluluk halinin farkında olan Newton ‘’biz devlerin sırtında yükselen cüceleriz’’ derken, tam da bu bilgi birikiminin önemine işaret eder.Bundan dolayı tarihin hamasi ve romantik bir okumanın konusu olmaktan çıkarılarak eleştirel bir dikkat,üst düzey bir farkındalık bilinci ve bir tarih felsefesi perspektifiyle okunması gerekir.Aksi taktirde gerçek anlamda bir tarih bilincine sahip olmak mümkün değildir.Kendilerine ‘’tarihçilerin kutbu’’ veya ‘’otoritesi’’ denilen kimi isimlerin bile Kemalizmin ne olduğu ve olmadığı hususunda cesaretle konuşmaktan imtina etmeleri,yüzleşme cesaretimizin olmadığını gösterir.Geçmişin övgü ve sövgü malzemesi olmaktan çıkarılarak bugünün dündeki karşılığı olarak düşünülmesine her zamankinden daha fazla ihtiyaç var kuşkusuz.Üniversal bilginin üretildiği(!) akademik havzalarda bile,Cumhuriyet Türkiye’sinin maruz kaldığı kolonyalist müdahaleye ilişkin putkırıcı bir söylemin geliştirilememiş olması,büyük bir trajedidir.Ülke olarak yaşadığımız kimlik buhranından kurtuluş, kanaatimce, yakın ve uzak geçmişle cesaretle yüzleşmekten geçiyor. Çünkü Kolonyalist dil Avrupa merkezli düşünüşün ve eyleyişin, yani Avrupa değerler sisteminin yeganeliğine ve ulviliğine iman etmiş bir aklın ve zihnin ürünü olarak belirginlik kazanır.Bu dil muhatabını nesneleştirir ve ehlileştirilmesi gereken bir varlık olarak kodlar.’’Tanımadan’’ önce ‘’tanımlama’’ niyetindedir.Böyle yaparak muhatabının ne olduğuna ve ne olmadığına karar verme hakkını eline almış olur.

Marks’ın küçük mülk sahipleri için ‘’onlar kendilerini temsil edemezler temsil edilmeleri gerekir’’ sözünde de karşılık bulan kolonyalist dil,kendisi gibi olmayanı kendisi kıvamına getirmek için her türlü müdahaleyi meşru görür.Kemalizmin de yıllarca ‘’halka rağmen halk için’’ olarak formüle edilen tarzında, aslında bu kolonyalist perspektifin tesirlerini görmek mümkündür.Nasıl ki kolonyalist dil muhatabını medenileştirilmesi gerekenler olarak kodlamışsa,Kemalist söylem de Cumhuriyet Türkiye’sinde halk olarak kodladığı kitleleri eğitim aracılığıyla ehlileştirme çabası içerisinde olmuştur.Mürşit olarak kodlanan bilim ve fen, aydınlanma aklının ve zihninin modellenmesine işarettir.Nasıl ki aydınlanma Kant’ın deyimiyle‘’kişinin bilerek düştüğü ergin olmama halinden vazgeçip erginleşme çabası ‘’ ise ve bu durum esasında geleneksel olarak kodlanan dünyanın ve o dünyaya rengini veren değerlerin –ki bu değerlerin en başında din gelir-reddi ise aydınlanma paradigmasını model alan Kemalizm de bu ülkenin ‘’gökten indiği varsayılan sözlerle’’ değil hakiki mürşit olan bilim ve fenle ilerleyeceğine kani olmuştur.Böylece yer yer övünerek söylediğimiz doğrudan kolonyal müdahaleye maruz kalmadığımız sözü bir efsun olmaktan öteye gitmemekte ve aslında kolonyal aklın ve zihnin kodlarına dahilde maruz kaldığımız gerçeğini görmezden gelmeye yardımcı olmaktan başka bir işe yaramamakta…

Yıllardır iktidar aygıtını elinde tutuyor olmasına rağmen, muhafazakar demokrat kimliğin eğitimle ilgili istediği adımları-ki ne istediğini bilip bilmediği ayrı bir konudur-bir türlü atamamış olması, esasında meselenin sadece siyasal iktidarla alakalı olmadığını,bilakis eğitim felsefemizin Osmanlı’nın 19.yüzyılından beri aydınlanma ufkuna teslim olmayı yeğlemiş olmasıyla da yakından ilişkili olduğunu görmemizi gerektirir.Nasıl olmasın?1699 dan sonra, o güne dek başına gelen bela ve musibetlerin sebebi olarak dinine/diyanetine yeterince sadakat göster/e/memiş olduğunu düşünen ve bundan dolayı da kendisini murakabe eden ‘’akıl’’,Avrupa karşısında sürekli olarak yaşadığı mağlubiyetlerin sorumluluğunu artık inandığı/yaslandığı hakikat sisteminin bizzat kendisine yüklemeye başlamıştı.Yani,bir vakitler yaslandığı hakikat nizamını yegane gören ve ‘’gavurun aklı olsaydı Müslüman olurdu’’diyen ‘kimlik yerine,Hıristiyanlık içi mücadelenin sonucu olarak doğan modern değerler sisteminin ve bu sistemin belirlediği iktisadi,içtimai,hukuki,siyasi,felsefi v.b kavramsal çerçevenin ulviliğine iman etmiş yeni bir kimlik türedi.Bu türeme elbette ki bir anda olmadı.Yaklaşık iki asırlık bir sürecin sonunda bugünkü Cumhuriyet Türkiye’sini inşa eden ‘’aydınlanmış akıl’’ ortaya çıktı.Dolayısıyla Kemalizm her ne kadar Cumhuriyet Türkiye’si bağlamında ortaya çıkan bir ideoloji olarak görülse de,esasında Auguoste Comte ve Charles Darwin hayranı Pozitivist Jön Türk geleneğinin mirasçısıdır.Bu gelenek iyi analiz edilmeden Kemalizmin doğru anlaşılması mümkün değildir.Comt’un,metafizik-teolojik ve pozitivist olarak süreçlendirdiği tarihsel zamanı merkeze alan Jön Türklerin,Fransız İhtilali’nde belirginleşen jakoben tavrı ve tarzı gıpta ile izlemeleri,Cumhuriyet Türkiye’sinde yapılan Kemalist devrimleri anlamak açısından mühimdir.Çünkü Comtçu tarih teorisinde din,ilkel/primitif/arkaik kültürlerin hayal,vehim ve korku saikiyle ürettiği bir olgudur.İnsanlık bu evreleri aşmış ve akli olgunluğa ulaşmıştır.Dolayısıyla dine ihtiyaç kalmamıştır.

Fransız filozofun bu teorisi ikinci meşrutiyetin banisi olan Jön Türkler’in İslamcılarla tartışırken ‘’Allah bilgiyi sarıklılardan alıp feslilere verdi’’ sözlerinde belirginlik kazanır.Nitekim Kemalist devrimlerin yapılış gerekçesi de Comtçu tarih algısında gizlidir.Yeni durumun kanıksanması /içselleştirilmesi için geçmişin ya yok edilmesi ya ötekileştirilmesi ya da modern/post-modern olanın lehine olacak şekilde yeniden yorumlanması gerekiyordu.Ancak sonucu en kesin olan  geçmişin ötekileştirilmesiydi.Esasında bu yöntem geçmişin aynı zamanda yeniden yorumlanması demekti.Her yorum bir nevi yeni bir içerik kazandırma denemesi olduğundan geçmişe dair modern tarihin söylediği her şey, bizim bugünü daha ileri/medeni/uygar görmemizi perçinleme amacına matuftu.Geriye doğru gittikçe insanlığın ilkel/barbar  ve vahşi olduğuna şartlandırıldık.Bu süreç öylesine profesyonelce yürütüldü ki, Doğu/Orient da yaşamaktan başka bir suçu olmayan toplumlar kendilerini Batı/Occident da yaşayanlara göre ‘’geri’’ görmeye başladılar.Tabi bu sonucun alınmasında özellikle antropoloji,sosyoloji ve psikoloji biliminin etkileri oldukça önemliydi.Bu bilimler insanlık ailesinin etnik,mezhebi,folklorik,duygusal,kültürel,filolojik gen haritasını çıkararak kategorize ettiler.Batı da yaşayanlar hem etnik olarak hem de kültür ve medeniyet olarak merkezde konumlandırıldı.Diğer kültür ve etnisiteler ise Batı’ya olan yakınlıkları ve uzaklıkları nispetinde makbul veya gayr-ı makbul olarak tasnif edildi.Bu süreç iyi analiz edildiğinde, doğrudan sömürgeye maruz kalmamakla birlikte, sömürge toplumlarının yaşadığı travmalara benzer şeyler yaşayıp yaşamadığımız hususu da netlik kazanacaktır.Henüz daha bu gelenekle gerçek anlamda yüzleş/ebil/diğimiz söylenemez.Bilakis ilhamını pozitivist üstatlardan alan Kemalist devrimlerin la yüs’el(sorgulanamaz)liğine öylesine şartlandırıldık ki ,sorgulama çabası güden her eylem, ya ihanetle ya da mürtecilikle itham edilmeyi baştan göze almalı…

Müslüman toplumların edilgen ve otorite mahkumu olduklarına dair oryantalist söylemi haklı çıkarırcasına,Cumhuriyet Türkiye’sinde Kemalizm cebri bir modernleştirme çabası içerisinde olmuştur.Halk,kıvama getirilmesi/ehlileştirilmesi gerekendir.Buradaki ‘’kıvam ‘’ve ‘’ehlileştirme’’ esasında dinin belirleyici olduğu bir düşünüş ve eyleyiş tavrının ve tarzının değiştirilmesi amacına matuftur.Muhatabın kıvama gelip gelmediğine veya ehlileşip ehlileşmediğine de yine kendisini merkezde konumlandıran Kemalist akıl karar verecektir.Bu kararı verirken de en büyük yardımcısı hiç şüphesiz ki bilimdir.Üniversal bilginin üretildiği yer olan üniversite Kemalist paradigmanın benimsetilmesi sürecinde oldukça işlevseldir.Filoloji,tarih,coğrafya,felsefe ,sosyoloji ve antropoloji gibi disiplinler ,tıpkı kolonyalistlerin halkı Müslüman ülkeleri sömürülebilir kıvama getirmek için yaptıklarına benzer şekilde ,araçsallaştırılmıştır.Oryantalist aklın öncülük ettiği ‘’uygarlık misyonu’’ klişesi burada da devrededir.’’Muasır medeniyetler seviyesine çıkmak’’ veya ‘’çağdaş uygarlık düzeyini yakalamak’’ şeklinde formüle edilen adımlar,zımnen dinin geriletilmesi amacı gütmektedir.Dinin ilkel/primitif/arkaik olarak kodlandığı bu süreçte, bilimin tartışılmazlığı ve belirleyiciliği  esastır.Bilgi sadece akıl,deney ve gözlem sonucu elde edilen ve ‘’güç’’ olarak kodlanan gerçekliktir.Bu güç, sadece iktidarda kalmayı sağlamaz aynı zamanda tanımlama,içeriklendirme ve kodlama avantajı sağladığı için sürekli olarak merkezde kalmayı da temin eder.Eğitim sistemi tamamen bu paradigma üzerine kurulur.İktisadi,ictimai,hukuki,siyasi,felsefi tüm kavram ve kurumlar aydınlanmacı bir perspektifle yeniden inşa edilir.Kolonyalistlerin halkı Müslüman ülkeler için belirlediği etnik,mezhebi ve kültürel ayrışma temelli stratejisi Kemalist akıl tarafından da aynen uygulanır.Türk tarih tezi,güneş dil teorisi gibi çalışmalar filoloji ve antropoloji disiplinlerinin desteğiyle yapılır.Türk etnik kimliğinin yüceliğini ispatlama amacıyla yapılan bu çalışmalar, Türk olmayanı daha alt bir kategori olarak kodlar.Böylece Türkçülük, Kemalizmin yaslandığı en önemli istinatgah olarak belirginleşir.

‘’Dil’’de yapılan değişiklikle birlikte yeni bir düşünme biçimi icat edilmeye çalışılır. Kur’an alfabesi yerine tercih edilen Latin alfabesiyle,’’dedesinin mezar taşını bile okuyamayan’’ bir nesil yetiştirilir. Bu değişiklikten murat aslında aydınlanma aklının ve ufkunun daha kolay benimsenmesini sağlamaktır.Dinin şekillendirdiği gelenekle temas kesildiğinde, modern değerler sisteminin daha kolay benimseneceği düşünülmektedir.Kendisi de bir dilci olan ünlü müsteşrik Ernest Renan’ın 1883’te Sorbonne da verdiği bir konferansta söylediği ‘’İslam mani-i terakkidir’’ sözü ,Jön Türkler aracılığıyla Kemalizme ‘’köklü bir değişikliğin gerekliliği’’tezini destekleyen önemli bir argüman olarak miras bırakılır.Bu köklü değişikliğin en önemli göstergesi de hiç şüphesiz dildeki değişimdir.Bu değişikliği İslam’ın zaman tasavvurunu iptal eden takvim değişikliği izler.İlerlemeci/lineer tarih algısının benimsetilmesi ve kapitalist iktisadi sisteme tam entegrasyon amacıyla gerçekleştirilen bu değişiklik adeta bir ihtida sürecini imler.Aziz İslam’ın varoluş mücadelesindeki en hayati süreci/zamanı işaret eden hicret eylemini başlangıç yapan ve bu vesileyle bilinen insanlık tarihine son nübüvvet mührünün Hz.Muhammet(s.a.v) tarafından vurulduğunu ikrar ve tasdik ederek,felahın sadece aziz İslam’a ram olarak gerçekleşeceğine iman eden Müslüman kimlik,takvim değişikliğiyle birlikte Hıristiyan kültürünün mahkumu olmaya itilir.En nihayetinde ,Protestan Hıristiyanlıkta olduğu gibi ,laiklik ilkesi benimsenerek anayasadaki yerini alır.

Bu bağlamda Türkiye’nin Kemalist paradigma aracılığıyla maruz kaldığı ihtida sürecini, Mısır’ın 1798 ve sonrasında yaşadıklarıyla mukayese etmek mümkündür. Napolyon’un Mısır seferi bir çok açıdan dikkat çekicidir.Edward Said’in oryantalizmin kolonyalistlere keşif kolu hizmeti verdiğine dair tespiti, Mısır’ın Napolyon tarafından işgal sürecini gayet iyi özetler.Napolyon’un sadece askerlerle değil bilim adamlarıyla da başlattığı bu sefer, oryantalizmin zafer hanesine yazılan en önemli puanlardan biridir.Tarihçiler,filologlar,antropologlar,sosyologlar,tarih felsefecileri gibi birkaç düzine bilim adamından oluşan ekibiyle Napolyon sadece Mısır’ın kaderini değiştirmekle kalmadı, etkileri bu güne kadar devam eden oryantalist dilin ve söylemin de egemenliğini tesis etti.Denebilir ki bu tarihten sonra Mısır,bugüne gelinceye kadar kolonyalist aklın tesirinden kurtulamadı.Napolyon’un hemen ardından Kavalalı Hanedanlığı aracılığıyla Mısır’ın yaşadığı modernleşme süreci yer yer Osmanlı’yı bile geride bırakacak kadar radikaldi.Avrupa’ya öğrenci gönderme furyasına da öncülük eden Mısır ,modernleşme süreci boyunca kolonyalist aklın inşa edicisi olan aydınlanma perspektifine kendisini tam manasıyla teslim etti.

İçeriden dönüştürme ameliyesinin en güzel örneklerinden biri olan Mısır modernleşmesi Cumhuriyet Türkiye’sini anlamak için önemlidir. Nasıl ki Türkiye, Kemalist akıl tarafından cebri bir modernleşmeye maruz kalmış ve kültürel bir  ihtida süreci yaşamışsa,Mısır da Kemalistlerin/Jön Türklerin öncüsü Kavalalı-Tantavi ikilisi tarafından benzer müdahaleye şahitlik etmiştir.Her iki ülkenin de bir türlü belini doğrultamamasının sebeplerini bu ortak tarihi hafızada aramak gerekir herhalde.Ya da her iki ülkenin de dirilişi bu ortak hafızayla cesaretle yüzleşmekten geçiyor.Vesselam…

 

NOT:Bu yazı'm  EnderunÖzgün Eğitimciler Dergisi'nin Aralık 2017 sayısında aynı başlıkla yayınlanmıştır.

 

Kamil ERGENÇ

Bu e-posta adresini spambotlara karşı korumak için JavaScript desteğini açmalısınız


AddThis