Başlıktaki Doğulu’nun yerine gönül rahatlığıyla Müslüman’ı koyabiliriz. O zaman sorumuz şöyle olacaktır: Müslüman/lar isyan edemez mi? O nasıl söz? Elbette edebilir dediğinizi duyar gibiyim. Fakat öyle değil. 20.yüzyıl boyunca Doğu’da meydana gelen halk hareketlerinin/isyanlarının hikayesi yazılırken tercih edilen dil, genelde bu toplumların isyanlarını itibarsızlaştırma amacına hizmet eder. Bu dil aynı şekilde, hatta üzerine biraz daha Batılı kibir boca edilmiş şekilde, halen etkisini sürdürüyor. Doğulunun(Müslüman’ın) isyan edemeyeceğine dair kanaat öylesine güçlü ki, isyan eden halkların kitlesel kıyıma maruz kalmaları bile dikkatleri celbetmiyor.Anlıyoruz ki,oldukça ideolojik bir sürecin içindeyiz.Şayet isyancılar Aydınlanma referanslarına ram olsalar ve kurmayı tasarladıkları düzeni Avrupamerkezci üst anlatının imkanlarına yaslanarak-ki böyle yapmaları kendi değer sistemlerinden teberri etmeleri anlamına gelecektir-gerçekleştirseler belki o zaman isyanları muteber kabul edilebilir.Ama yine garanti değil.Çünkü Doğu’da yaşıyor olmak daha baştan “imtiyazsız” ya da “reşit olmamış” olmayı kabullenmek demek.Nitekim adına “Arap Baharı” denilen isyan hareketlerinin özellikle Avrupa ve ABD medyasında(ki bu medya küresel enformasyon ağlarının önemli bir kısmını temsil eder) hak ettiği ilgiyi görememiş olmasının en önemli sebeplerinden biri de budur. Henüz olgunlaşmamış olanların devrim yaptıkları nerede görülmüş? Onların evvela ilkel/primitif düzeyden çıkma çabası içinde olmaları gerekir(!)

"Endülüs tacı elinden alınan bahtı kara,

Savuşurken o güzel mülkü verip ağyara

Tırmanır bir kayanın sırtına, etrafa bakar

Bırakıp çıktığı cennet gibi zümrüt ovalar

Başlar ağlatmaya biçareyi hüngür hüngür

Karşıdan valide sultan bunu pek haklı görür

Der ki:

"Çarpışmadın erkekler gibi düşmanlarla

Şimdi hiç yoksa otur kadınlar gibi ağla!"

Mehmet Akif Ersoy/Safahat

Endülüs, Müslümanların tarihinde sadece büyük bir gururun değil aynı zamanda tarifi imkansız bir hüznün de kaynağıdır.Gururun kaynağıdır.Çünkü Peygamber(s.a.v)’in vefatının üzerinden henüz yüzyıl bile geçmemişken, Müslümanlar Hicaz topraklarından İber Yarımadası’na kadar olan yerlerde egemen unsurdurlar.Bu egemenlik sadece kılıç zoruyla sağlanmış değildir.Aziz İslam itikadının ulviliğine olan inancın,teslimiyetin ve adaletin sonucudur.Endülüs, bu hızlı yayılma sürecinin en görkemli durağıdır.Öyle ki, Müslümanlar bu durakta yaklaşık sekiz yüz yıl kalacaklardır.Bu süre içinde Endülüs, bilinen Dünya’nın ilim,irfan,sanat ve estetik merkezlerinden biri olacak ve Avrupa Kıtası’nda Rönesansa(yeniden diriliş) ve Aydınlanmaya ilham verecektir.Hüznün kaynağıdır.Çünkü Hıristiyan takvimine göre 11.yüzyıldan itibaren reconquista(yeniden fetih) amacıyla başlayan çatışmalar, nihayet 1492’de Gırnata Emirliği’nin teslim oluşuyla sona erer.Bu tarihten sonra İber Yarımadası’ndaki bütün Müslümanlar ve Yahudiler “sınır dışı” edilir.Binlercesi katledilir.Tarifsiz işkencelere maruz kalır.Ayrılmak istemeyenler ise din değiştirmeye zorlanır ve engizisyon mahkemelerinde akla ziyan cezalara muhatap olur.

Müslümanların modern paradigmayla karşılaşmaları, benzerine daha önce rastlanmamış sancılı bir durumun ortaya çıkmasına sebep oldu.Modern öncesi dönemde çok daha ağır travmalarla karşılaşmış olmalarına rağmen yaslandıkları değerler sistemine(tevhid) ve tutundukları sağlam kulpa(urvetül vuska) olan kavi imanları sayesinde bir çıkış yolu bulan Müslümanlar,özelikle 17.yüzyıldan itibaren yüzleşmek zorunda kaldığı modern paradigma karşısında mağlubiyet psikolojisine girdiler.Oysaki Müslümanlar ilk defa başka bir değer sistemiyle karşılaşıyor değillerdi.Henüz daha miladi 8.ve 9.asırda Abbasiler döneminde Beyt-ül Hikme aracılığıyla Grek/Yunan/İskenderiye,İran,Cundişapur,Babil geleneğinden tercümeler yapılmış ve aynı anda birkaç farklı kültürün düşünce dünyasıyla yüzleşmek gerekmişti.Bu tercüme sürecinde seçici davranılmış,mitoloji ve edebiyat gibi eserler yerine bilim,felsefe,tıp ağırlıklı eserler tercüme edilmişti.Başta İtizal ekolü olmak üzere Eşari ve Maturidi uleması bu yüzleşme sürecinde oldukça önemli işlev görmüş,bahsi geçen düşünce havzalarından İslami bünyeye uygun olanlar alınmış olmayanlar ise dışarıda tutulmuştu.Bu süreç aynı zamanda İslami ilimlerin usul disiplinlerinin inşa edildiği bir dönemi imler.

19.yüzyılda sistematikleşen kolonyalizmin , emperyalizme keşif kolu hizmeti sunarak İslam Dünyası toplumlarını zihinsel ve iktisadi olarak alt üst edişine karşı,İslami Direniş Hattını tahkim etmek amacıyla harekete geçen Müslüman mütefekkir ve ulema çizgisinin,20.yüzyıldaki önemli temsilcilerinden biridir Ali Şeriati.Hıristiyanlık içi mücadelenin sonucu olan modern paradigmanın izinde askeri,sınai,bilimsel ve iktisadi “ilerlemesini” kıvama getiren Avrupa’nın, yeni sömürge alanları oluşturma ve temsil ettiği “aydınlanma ideolojisini” küreselleştirme amacıyla başvurduğu en etkili yol zihinsel sömürgeleştirmeydi hiç şüphesiz.Bunun için de evvela sömürgeleştirilecek ülkelerde aydın/entelektüel pozisyonunda olan veya olması muhtemel kişiler seçilir ve parlatılırdı.Ardından ise kavramsal ve kurumsal dönüşüm gelirdi.Askeri seçenekler de her zaman masadaydı.Ancak uzun soluklu en etkili sömürgeleştirme yöntemi,zihinsel olandı.İstisnasız bütün halkı Müslüman ülkelerde uygulanan strateji buydu.Bu strateji,kısmen etkisini azaltsa da hala geçerliliğini korumaktadır.