VI.Milli Eğitim Şurası 18-23 Mart 1957 tarihleri arasında dönemin Milli Eğitim Bakanı Ahmet Özel başkanlığında Ankara’da toplanmıştır. Şuranın gündemi;

1- Mesleki ve teknik öğretim

a) Erkek teknik öğretimi

b) Kız teknik öğretimi

c) Ticaret öğretimi

2-Halk eğitimi

Türkiye’nin çok partili hayata geçişiyle beraber kalkınma-büyüme-gelişme odaklı eğitim stratejisinin bu şurada da devam ettiği görülmektedir. Ticaret öğretiminin müstakil olarak yer alması yeni Türk burjuvazisinin oluşturulması amacına matuf olarak okunabilir. Diğer şuraların satır aralarında işaret edilen halk eğitiminin ana gündem maddesi olması ise dikkat çekicidir. Marshall yardımlarıyla farklı bir boyut kazanan Türkiye-Amerikan ilişkilerinin eğitim-öğretim alanındaki izdüşümleri de görülmeye başlayacaktır. Bu şurada yabancı uzman raporlarının oldukça etkili olduğu söylenebilir. Özellikle ICA, UNESCO, ILO,FORD VAKFI gibi kuruluşların hazırladıkları raporlar şuranın aldığı kararlarda etkili olmuştur. Denebilir ki ABD yardım yaptığı ülkeyi her anlamda daha yakından tanımak ve böylece yapacağı yardımın takip ve denetimini sağlıklı yürütebilmek için eğitim-öğretim hayatına doğrudan müdahil olmuştur. Üniversitelerimiz de bu süreçte Avrupa’nın (özellikle de Almanya’nın) idealist felsefi geleneğinin çizgisinden yavaş yavaş çıkarak Amerika’nın ampirik-pragmatik ve kapitalist bilgi sisteminin etkisi altına girecektir. 1950’li yıllarda kalkınma paradigması doğrultusunda Karadeniz Teknik Üniversitesi, Dokuz Eylül Üniversitesi ve Atatürk Üniversitesi gibi bölgesel kalkınmayı harekete geçirecek üniversiteler kurulacaktır. (1) Bu üniversiteler bünyesindeki iktisadi ve idari bilimler ile sosyal bilimler disiplinleri ampirik-pragmatik-kapitalist yaklaşıma göre dizayn edilecektir. Örneğin Atatürk Üniversitesi’nin kuruluşunda ABD’nin bölgesel kalkınma amaçlı kurduğu Nebraska Üniversitesi model alınacaktır. Böylece Atatürk Üniversitesi aracılığıyla Türkiye, Amerikan üniversite sistemiyle de tanışmış olacaktır.  

Bir önceki yazımızı IV. Mili Eğitim Şura’sında gündeme alınmamasına rağmen müdürler komisyonu marifetiyle ilk defa 1951’de yedi ilde açılan İmam Hatip Okulları’nın müstakil bir değerlendirmeyi hak ettiği beyanıyla bitirmiştik. Oradan devam edelim. Esasında bendeniz İmam Hatip Okulları’nın ve İlahiyat Fakülteleri’nin misyonunu tamamladığını, kurucularına ve bedel ödeyenlerine vefasızlık etmeden ve bu tecrübeyi yabana atmadan, müfredat içeriğini ve metodolojisini ulus-devlet aygıtının değil, İslami referanslar temelinde inşa edilen “bilgi sisteminin” belirleyeceği bağımsız ve özgün bir model üzerinde çalışmamız gerektiğini düşünüyor ve düşüncemi şöyle gerekçelendiriyorum:

a)Osmanlı’da ulema devlet yönetiminin bir parçasıydı. İlmiye-seyfiye-kalemiye den müteşekkil devlet yapılanmasında ulemayı Şeyhülislamlık makamı temsil ediyordu ve diğer birimler gibi sultana bağlıydı. Bu bağlılık sultan adına Müslüman ahaliyi kontrol altında tutmayı sağladığı gibi medreseler üzerinde de denetim yetkisi veriyordu. Sultanlık makamı şeriatın izin vermediği durumlarda örfi hukuka müracaat ederek hareket alanını genişletiyordu. Yani hukuk iki başlıydı. Bu ikili hukuk sistemi Müslüman zihnin bölünmesinin,yani tevhidi perspektifin zedelenmesinin, sembolü olarak ta okunabilir. İmparatorluk, modernleşmeye karar verdiğinde ne tür adımlar atılacağına ağırlıklı olarak seyfiye (ordu) ve kalemiye(bürokrasi/Enderun) karar verdi. Atılan adımlarının sosyal hayatta meydana getireceği depremi en iyi sezen ulema oldu.Çünkü halka (avama/reayaya) en yakın onlardı. Bu nedenle direndi. Ulemanın direnci kimi zaman seyfiyeyi de yanına çekiyordu. Fakat imparatorluğun aklına rehberlik eden kurum Enderun’du ve Sultanla yaptığı işbirliği neticesinde hem seyfiyeyi hem de ulemayı (Tanzimat aracılığıyla) saf dışı bırakmayı başardı. Ulemanın devlete bağımlı olması ciddi bir sorundu. Medrese 16.yüzyılın sonundan itibaren zaaf belirtileri gösteriyordu. Suhte (medrese talebeleri) isyanları bunun deliliydi. Ayrıca yaklaşık yarım asır boyunca İstanbul ulemasını meşgul eden Kadızadeli-Sivasi kavgası, dönemin İstanbul’unun ne kadar yüzeysel meselelerle meşgul olduğunu gösteriyordu. Ki o tarihlerde dünyada çok radikal değişiklikler oluyordu. Müslüman ahali arasında dinin ancak güçlü bir devlet idaresi tarafından ayakta tutulacağına dair kanaatin oluşmasında ulemanın devlete bağımlı olmasının etkisi büyüktü. Nitekim devlet zaafa düşünce ulema iyice etkisizleşti ve Cumhuriyet, medresenin değil mektebin(yani Enderun’un) perspektifini benimsedi. Şeyhülislamlığın muadili olarak Diyanet İşleri Başkanlığı kuruldu ve devlete bağlandı.

Osmanlı’nın modernleşme tecrübesi iki farklı kanattan ilerledi. Birinci kanat II.Mahmut’un öncülüğünde şekillendi ve oldukça radikaldi. Bu kanadı Cumhuriyet döneminde Kemalist çizgi temsil etti. İkinci kanat II. Abdülhamit rehberliğinde şekillendi ve muhafazakardı. Bu kanadı da Cumhuriyet döneminde sağ/muhafazakar çizgi temsil etti. Radikal modernleşmeden yana olan Kemalist havza emellerini gerçekleştirmek için “köy enstitülerini” kurarken, muhafazakarlar “imam hatip okulları” inşa etti. Aslında her ikisi de modernleşme taraftarıydı. Ayrıldıkları nokta sürecin nasıl yönetileceğiydi. Köy enstitüleri fazla yaşayamadı. Çünkü halk bu enstitülere (inanç değerlerine) gereken hassasiyeti göstermediği için teveccüh göstermedi. Ama buna rağmen Köy Enstitüleri Kemalist havzaya hatırı sayılır miktarda kadro yetiştirdi. İmam Hatipler ise hala devam ediyor. Sentezci eğitim anlayışıyla muhafazakar modernleşmenin ikame edilmesinde oldukça önemli rol oynadı. Fakat “epistemolojik bağımsızlık” için gereken ilmi/entelektüel çabayı gösteremedi. Tevhid-i tedrisat kanunuyla işlevini bütünüyle yitiren medreselerin güncellenmesi amacına matuf olarak kurumsallaşmak istedi. Fakat sorunun kendisi olan tevhid-i tedrisatı teşrih masasına yatıramadı. Cumhuriyetin eğitim felsefesinin seküler/pozitivist karakteri ve ulus-devlet aygıtının din dilini kontrol altına almak istemesi imam hatip okullarının “sistem dışına” çıkmasını engelledi. Ve nihayetinde Türkiye’nin sosyal değişiminde oynadığı hayati rol sebebiyle devlet için vazgeçilmez hale geldi.

Batıni/mistik/ezoterik/işraki gelenekten ilham alan ve bu ilham sayesinde merkezde konumlandırdıkları kutsal adamlar, mübarek zatlar,şeyh efendiler,gavs-ı azamlar eliyle kitleleri zihinsel soykırıma tabi tutan;bilincin üzerine beton döken; aklı kadavralaştıran; eleştiriye-yoruma kapalı ve fakat taklit ve tekrara açık tarzları sebebiyle lafızcı-literalist yaklaşımı terviç ve tahkim eden; içe kapanmayı (içsel olgunlaşmayı) özendirip dışarıda ne olup bittiğine bigane kendisiyle büyülenmiş meraksız yığınlar oluşturan;tarihin en büyük inkılabını gerçekleştiren mübarek İslam’ı edilginliğin/ pasifliğin/ pısırıklığın/ uyuşukluğun/ cehaletin/ ruhbanlığın menbaı gibi sunan; dini sadece müeyyidelerden ibaret zanneden; kamuoyu önünde siyasete mesafeli olduğunu söyleyip arkadan bürokrat pazarlığı yapan;ehl-i sünnet müdafaası adı altında İslam dünyasının mübelliğ ve mübeşşirlerini,alim ve entelektüellerini tahkir ve tezyif eden; taklit ettiğini söylediği mezhep imamları İslami iddialı iktidarlarla uzlaşmaya yanaşmazken, seküler/kapitalist/kavmiyetçi iktidarlarla uzlaşan; Protestanlığı meşrulaştıran Katoliklik gibi modern/post-modern paradigmanın meşrulaştırılmasına (zımnen) hizmet eden; değirmenine su taşıdığı muhafazakar faşizmin himayesi sayesinde semirdikçe semiren sözüm ona sufi odakları İslam’ın temsilcisi gibi sunarak yedikleri herzeleri gözden ırak tutmaya çalışmak kabul edilemez. Bu odakların en maharetlisi şimdilerde FETO olarak tesmiye ediliyor. 15 temmuzda tarihin en büyük ihanetlerinden birini gerçekleştiren bu yapının, yıllarca bu ülkede apaçık çirkefliklere imza atmasına rağmen el üstünde tutulmasının en önemli sebebi edilgin/ pısırık/eleştiriye yabancı, hamaset ve popülizme müsait kültürel kodlarımız ve bu kodların inşasında işraki/Batıni/mistik geleneğin oynadığı roldür hiç şüphesiz… Lakin bu büyük ihanete rağmen Türkiye toplumu aynı gelenekten beslenen ve sadece adları farklı bu yapıların referans sistemleriyle yüzleşmeyi hala başarabilmiş değil. Çünkü bu odaklar din aracılığıyla kitleleri uyuşturup politikacılara “güdülmeye ve kışkırtılmaya müsait” bir kitle armağan ediyor. Anlıyoruz ki politik havzalarla bu odaklar arasında zımni bir işbirliği mevcut… Yüce Kur’an’ın ruhuna uygun bir toplumsallığın inşası için bu yapıların referans sistemleriyle yüzleşmek şart… Bu yüzleşme ancak ve ancak şanlı Elçi(s.a.v)’nin önderliğinde olabilir… Sözünü ettiğim yüzleşmeyi yapamazsak şayet, neo-liberal ahlak öğretisi ve bu öğretiden esinlenen şirketokrasi düzeni Kemalizm/solculuk cübbesini sırtına geçirerek bu ülkeyi tarumar edecek… O zaman da iş işten geçmiş olacak…

13/12/2022

Kamil ERGENÇ

Bu e-posta adresini spambotlara karşı korumak için JavaScript desteğini açmalısınız                                                                                                       

Bu yazı 1-3 Aralık 2021 tarihleri arasında 20.sine şahit olduğumuz Milli Eğitim Şuraları’nın(1) mahiyeti ve keyfiyetine dair tespitlerde bulunmak, sözü edilen “Şura”lardan hareketle Türk Milli Eğitim Sistemi’nin karakteristiğine dair çözümleme yapmak, velhasıl eğitim-öğretim gibi en hayati meselemizin esasa taalluk eden boyutlarını teşrih masasına yatırmak niyetindedir. Eğitim ve kültür arasındaki bağ görmezden gelinemeyeceği için Milli Eğitim Şuraları ile Milli Kültür Şuraları arasında karşılaştırma yapmaya ve birbirlerinin tamamlayıcısı olup olmadıkları hususunda tespitlerde bulunmaya (da) çalışacağız. Hasılı kelam 1921 Maarif Kongresi’nden 1923 Heyet-i İlmiye çalışmalarına, oradan da günümüze kadar belirli aralıklarla devam eden Milli Eğitim ve Kültür Şuralarına projeksiyon tutma niyetindeyiz.

Eğitim-öğretimin en hayati meselemiz olduğuna dair her dönemde dikkat çekici açıklamalara şahit oluyoruz. Zaman zaman devletin en yetkili ağızlarından “reform çağrılarına” tanıklık ediyoruz. Yüzleşmek zorunda kaldığımız büyük sorunların ardından “eğitim şart” klişesine sığınıyoruz. Uzun süredir Türkiye’nin direksiyonunda bulunan muhafazakar-milliyetçi siyasal iktidar, bayındırlık hizmetlerinde ulaştıkları hedefe eğitimde ulaş(a)madığını belli aralıklarla ikrar ediyor. Eğitimde köklü reform(lar)a ihtiyaç olduğunu dile getirerek sadece müfredat tadilatıyla yetinmemek gerektiğini beyan ediyor. Batı menşeli eğitim sisteminin nesillerimizi iğfal ettiğine dikkat çekip “fikri hür, irfanı hür, vicdanı hür” nesiller yetiştirmenin lüzumuna işaret ediyor. Tüm bu tespit ve öneriler en yetkili makamlar tarafından yapıldığı için meselenin ehemmiyeti daha da belirginleşiyor. Esasında ortada devasa bir eğitim-öğretim (talim terbiye) sorununun olduğunu fark etmek için illa ki yetkili makamların konuşması gerekmez. Türkiye’nin yakın tarihine ve halihazırda olup bitenlere eleştirel dikkat ve deruni farkındalık bilinciyle nazar etmesini bilen herkes bu sorunu görebilir. Demek ki sadece siyasi partilere havale edilemeyecek kadar derin ve müşkül bir meselemiz var…Topyekün bir seferberlik şart…