Manipülasyonun kurumsallaştığı bir çağda yaşıyoruz. Bilgilendirerek (aslında malumat bombardımanına tabi tutarak demek daha doğru) cahil bırakma stratejisinin cari olduğu bir çağ da diyebiliriz içinde yaşadığımız zamana… Bilgi ile malumat arasındaki farkı fark edenler, sözünü ettiğimiz manipülasyondan kurtulmak için gömleğin ilk düğmesini doğru iliklemiş olacaktır. Aksi taktirde bütün bir ömür gösterişli yalanların ardından koşarak heder edilebilir. Hakikatle temas kurmak (hem geçmişte hem de bugün) zahmete katlanmayı, acı çekmeyi, ötekileştirilmeyi, tahkir ve tezyife muhatap olmayı göze almayı gerektiriyor. Şayet mutlu ve huzurlu yaşamak istiyorsak George Orwel’ın ‘’cehalet mutluluktur’’ sözüne sığınabiliriz. Çünkü bilmek insanın huzurunu kaçırır. Nebevi gelenek bu tespiti doğrulayacak örneklerle doludur.

Modernlik,kabaca 17.yüzyıldan 19.yüzyıla kadar kıta ve ada Avrupa’sının yaşadığı toplumsal, siyasal, ekonomik değişim süreci olarak tanımlanabilir. Değişimin faili Avrupa olduğu için bu değişimin mahiyeti ve keyfiyetine dair yapacağımız tespitler (tabiatıyla) Hıristiyanlık‘tan bağımsız düşünülemez. Kadim olandan kopmayı da imleyen modernlik, hayatın din/vahiy perspektifinden değil, araçsal akıl zaviyesinden anlamlandırılması üzerine kuruludur. Avrupa da kilise merkezli bilgi tekelinin kırılması ve Luther-Calvin ikilisinin Protestan ahlakının teorik zeminini oluşturması yeni bir sosyal gerçekliğin inşası yolunu açmıştır. Binaenaleyh Batı dışındaki toplumların modernleşmesi de bu bağlamdan (yani dinin belirleyici ve tayin edici olma konumunu kaybetmesi bağlamından) bağımsız düşünülemez.

Müslüman toplumlar için imparatorluktan ulus devlete geçiş, ulemadan aydına medreseden mektebe geçişti aynı zamanda… Ulema, bir hadisi şerifte de gayet sarih olarak beyan edildiği üzere “nebilerin varisi” dir. İslami referanslar temelinde ürettiği bilgiyi temsil ve tebliğ eden kişidir. Toplumun doğal önderidir. Medrese ise Müslüman toplumun iktisadi-içtimai-hukuki-siyasi sosyal gerçekliğini inşa eden “İslam’ın renk verdiği” bilginin üretildiği yer olarak öne çıkar. Her ne kadar ilmi entelektüel bağımsızlık 12.yüzyıldan itibaren yavaş yavaş kaybedilse ve yüce İslam kokuşmuş saltanat ideolojilerine payanda yapılmaya çalışılsa da, ulema ve medrese, gündelik hayatın İslam’ın ruhuna uygun bir şekilde tanzim edilebilmesi için işlev görmeye devam etmiştir. Ta ki Suhte isyanlarıyla medrese kan kaybetmeye ve 19.yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren Enderun tarafından pasifleştirilip cumhuriyet kadrolarınca tarihin arka odasına atılıncaya kadar…

Mektebin medrese karşısındaki zaferi(!) Osmanlı-Cumhuriyet modernleşmesinin karakteristiğini anlamak açısından mühimdir. Mektep yeni bir epistemolojik referansın sembolüdür bir bakıma… Vahiy ve nübüvvet bilgisinin tarih dışı,geri,arkaik,primitif olduğuna dair pozitivist yaklaşımlardan ziyadesiyle etkilenen Osmanlı bürokrat ve aydın sınıfı, mekteple birlikte geç kaldıkları tarihe yetişmeyi murat etmişlerdi. Muratlarına ermek için burjuva Protestan kültür kodlarından ilham alan bilgi sistemine sığındılar. Bu sistemin judeo-hıristiyan kodlarla mücehhez olduğunu ise sorun etmediler. Pozitif ilimlere ağırlık verilen mekteplerde aydınlar yetişecek ve bu aydınların öncülüğünde de toplum aydınlanacaktı. Münevver kelimesi boşuna ihdas edilmedi… Aydınlatan/aydın manasında münevver,Batı’nın tecrübe ettiği Rönesans-reform ve aydınlanma sürecine işaret ediyordu aslında. Artık alimlerimiz değil münevverlerimiz vardı. Cumhuriyete geçişle birlikte münevverin yerine aydın kelimesi daha sık kullanılmaya başladı. Bu tercihin yazı devrimiyle, öz Türkçecilikle ilgisi olsa gerektir. Aydın kelimesi muhatabını aydınlatan ama en önemlisi de epistemik dayanağı vahiy-nübüvvet değil, bilakis, burjuva Protestan kültür kodlarından esinlenen aydınlanma paradigması olan (bu paradigmaya meftun) kişileri tanımlıyordu. Onların öncülüğünde yeni bir sosyal gerçeklik inşa edildi. Amentüsü Türk milletinden, İslam ümmetinden, Garb medeniyetinden olmaktı bu sosyal gerçekliğin…

Modern tarihin en görkemli inkılabını yapan İran, evlatlarını yiyor… Boudrillard’ın son dört asırda dünyanın başına gelmiş en iyi şey olarak nitelediği inkılap, taş kafalıların ellerinde can çekişiyor… Ömrü boyunca toprağa yakın yaşayan Humeyni için görkemli anıt mezar dikilirken başlamıştı zaten kan kaybı… Ayetullah Muntazari ev hapsine alındığında ve evi taşlandığında ise inkılabın ilkeselliği şüpheli hale gelmişti. Çağını müdrik nitelikli alim/entelektüeller emperyalistlerce tertiplenen İran-Irak savaşında yitirilince bu kadim ülke bugünkü şuursuzların eline kaldı… İnkılabın öğretmeni Ali Şeriati henüz Şah devrilmeden önce “sakıncalı” ilan edilmişti… Ne mollalara ne de “ruşenfikr(aydın)” havzasına yaranabilmişti. Onun “Ali Şiası-Safevi Şiası” ayrımı mühimdi. Son Nebi(s.a.v)’nin mümtaz talebesi Ali(r.a)’nin izinden gidenlerle Pers/Pehlevi kültürünü Şiilikle mezceden Safevici geleneğe ram olanlar arasında “nitelik farkı” olduğuna dikkat çekmişti. Kokuşmuş saltanat ideolojilerine İslam gömleği giydirmeye çalışan Emevi/Osmanlı Sünniliğinin karşıtı sayılırdı Safevi Şiiliği… Nasıl ki biz Osmanlı Sünniliğine Türk-İslam elbisesi giydirerek “yeni Türkiye’yi” inşa etmeye çalışıyorsak, İran da Pers/Pehlevi kültürünü isnaaşeriye ekolüyle sentezleyen Safevi Şiiliğini istinatgah olarak görüyor… Etnik ve mezhebi kodlara yaslanarak felaha erişeceğini zannediyor… Kavmiyetçiliği besleyen her adımın mutlaka bir karşı adıma ilham vereceğini akıl edemiyor. Kavmiyetçilik hastalığı İslam dünyası toplumlarını esir almış durumda ne yazık ki… Oryantalistlerce Ortadoğu olarak adlandırılan havzada Arapçılığın varyantları kamplaşıyor. Şu halde Arap-Fars-Türk kabileleri (kültürel kodlarına uygun İslam algısıyla, yani Arap İslam’ı- Fars İslam’ı-Türk İslam’ı yaklaşımlarıyla) birbirlerinin kuyusunu kazıyor… Her biri kendi İslam anlayışıyla büyülenmiş halde… Bu kabilelerin ortak hedefi ise Kürtler…(Mehsa’nın Kürt olması tesadüf mü acaba? Abdülkerim Suruş Mehsa’nın Nakşi-Halidi geleneğe mensup olduğuna da işaret ediyor. Bu durumda Şah İsmail ‘den bu yana Nakşiliği bertaraf ederek İran’ın Şiileşmesini sağlayan Safevici geleneğin,merhum Şeriati’nin de işaret ettiği üzere, gücünü konsolide ettiği söylenebilir.)

Şehirlerin de kimlikleri vardır. Orada mukim olanlara ruh veren öğretiden iz/ler taşır bu kimlikler… Sokaklarında, caddelerinde, mahallelerinde dolaştığınızda o şehrin “kim” olduğunu, aidiyetini, mensubiyetini hemen anlarsınız… Her zerresine sinmiştir kimliğin izleri… “Mekanın şerefi orada oturandandır” kavlinin ispatıdır adeta izler… İnsan gibidir şehirler… Canlıdır yani… Doğar, büyür ve ölür… Şayet muhatabına canlılık bahşedecek bir ruha sahipse her yeni kuşakta yeniden doğar, dirilir… Kimlik ile kişilik arasında,biri diğerinin mütemmim cüzü olmak üzere,çok yakın bir ilişki vardır. Kimliğin inşasında rol oynayan öğreti, kişiliğin (şahsiyetin) tebarüz etmesini de sağlar. Demek ki “kim”lik ve “kişi”lik birbirinden bağımsız değildir.