Yakın tarihimizde olup bitenlere dair farkındalığımız bugünü ve yarını inşa ederken en önemli istinatgahlarımızdan biridir. Geçmişi bilmek bugün olup bitenlerin nedenlerini bilmektir. Tarih, zannedildiğinin aksine, bitmiş bir sürecin adı değil, halen yaşanmakta olanın adıdır. Dün-bugün-yarın sözcüklerinin birbirleriyle olan merbutiyetidir bu tespitimizin dayanağı… ”Yarın” ve “dün” diyebilmek için “bugün”e ihtiyacımız var… Demek ki bugün yapıp ettiklerimiz yarının tarihidir aynı zamanda… Binaenaleyh yaşarken inşa ediyoruz yarının tarihini… Bu nedenle “geçmiş” olarak adlandırdığımız ne varsa aslında bizim (yani insanın) hikayemizdir. Aslolan bu hikayeden insan denen mahlukun zaaf ve imkanlarını öğrenmek ve gereken dersi çıkarmaktır. İbret alınan tarihin tekerrür etmeyeceği erbabının malumudur. Yüce Kur’an’da oldukça hacimli yer tutan kıssaların hikmeti de (kanaatimce) budur… Zamana tevhidi perspektiften bakmamızı salık veren mübarek Kitabımız, dün-bugün-yarın arasında kopmaz bir bağ olduğuna işaret ederek ilerlemeci(doğrusal-lineer) tarih tasavvurunun gayr-ı meşruluğunu beyan etmiş olur…

Hatıra yazmak ölümün elinden bir şeyler kurtarmaktır der Andre Gide… Sonrakiler,bu kurtulanlardan ibret alarak inşa ederler yarının tarihini… Bugün yaşananlar dünden, yarın yaşanacaklar ise bugünden bağımsız olmadığı (yani tarihte mutlak anlamda bir kopuştan/kesintiden bahsetmek mümkün olmadığı) için mühimdir tarih bilmek… Hatıra(t)lar bu bilme arzusunun tatmin edilmesi için hayati önemi haiz metinlerdir. Akademik tarih anlatısının soğuk, hiyerarşik, kronolojik ve sistematik doğasına karşı hatıralar akıcı,içten ve ayrıntı zenginliği bakımından ilgili dönemin zihinsel-sosyal gerçekliğine nüfuz etme imkanı barındıran eserleridir… Bir kişinin gözlemleri-tanıklıkları-tahlilleri olması münasebetiyle zaman zaman objektiflikten uzaklaşmaları hatıra(t)ların zaafı olarak zikredilebilir.

Bu girizgahı yakın tarihimizin milliyetçi/mukaddesatçı zaviyeden oldukça ayrıntılı fotoğrafını çeken Zübeyir Yetik’in “Geçmişten Notlar” adlı hatıralarına dikkat çekmek için yaptım… Zübeyir Yetik’i bizim kuşaklar “İslam Savaşçısına Notlar” ve “Her Nemrud’a Bir İbrahim” kitaplarıyla hatırlayacaktır… Bir de rahmetli Aliya’nın nehir yayınlarından çıkan “Doğu-Batı Arasında İslam” adlı eserinin redaksiyonunu yapmış olmasından…Ancak O, seksen yıllık ömrüne kitap yazma haricinde, Türkocağı Şube Başkanlığı, Komünizmle Mücadele Derneği kuruculuğu, Memur-Sen Genel Başkanlığı, Milli Gazete Genel Yayın Müdürlüğü, Hak-İş kuruculuğu, İSKİ’de idarecilik gibi teşkilat tecrübesi gerektiren bir çok vazifeyi de sığdırmıştır.

Sivil toplum, Aristo’dan beri gündemdeki yerini koruyor. Grek kültüründe Yurttaşlıkla eşanlamlı olarak kullanılan bu kavramın, yönetme ve/veya yönetime katılmayla olan doğrudan ilişkisi, sonraları Batı literatüründe de benzer işlevini sürdürecek, bazı dönemlerde ise kimi ufak tadilatlara maruz kalacaktır. Kadim Grek kültüründe/Atina’da, sınırlı sayıda kişi yönetime katılırdı. Yönetmek, akli olgunluk sahibi kişilerin harcı kabul edilirdi. Bu nedenle siyaset, aklın kemale ermesini sağlayan çabanın adı olarak anlam kazanmıştı. Siyasal bilince sahip olmayanlar “rüşd sahibi” kabul edilmezdi. Aristo geleneğinde siyasal bilinç sahibi olmak, insan olmanın da ön koşuluydu. Demek ki bu geleneğe göre yönetme kabiliyetine sahip olmayan biri henüz insan olmuş sayılmazdı. Buradaki yönetme sadece belli bir insan topluluğunu idare etme anlamında değil, evvela insanın kendini yönetmesi,öfke-şehvet gibi duygularını akıl yardımıyla denetim altına alma iradesi göstermesi anlamında değerlendirilmelidir. Binaenaleyh yönetime katılmayanlar Yurttaş, hatta insan sayılmazdı. Kadınlar, çocuklar ve köleler akli olgunluk düzeyine erişmedikleri için yönetime katılamazlardı.

Başlıkta yer alan “madun” sözcüğünü post-kolonyal okulun önemli temsilcilerinden Gayatri Spivak’ın dikkat çektiği bağlamda, yani edilgenleştirilen, sessizleştirilen(sesi kısılan), ötekileştirilen,altta kalmaya mahkum edilen,hem zihinsel kem de fiziksel anlamda mülksüzleştirilen,bilgi üretim sürecine katılması engellenen,marjinalleştirilen kişi ve toplumlar anlamında kullanıyorum. Spivak’ın Türkçe’ye “madun konuşabilir mi?” başlığıyla tercüme edilen eserinden ilham alarak seçtiğim “madun” sözcüğünün, oryantalist literatürün sömürgeciliğe (operasyonel anlamda) mesnet teşkil etmeye başladığı 18.yüzyılla birlikte halkı Müslüman beldelerde tezahür eden “yeni durumun” anlaşılmasına katkı yapacağını düşünüyorum. İlk olarak Antony Gramsci “ hegemonya altında, tarihsel kişiliği olmayan,tabi olan” anlamlarında kullanmış madun sözcüğünü. Sömürgeciliğin yalnızca askeri araçlarla değil bir bilgi sistemi (epistemoloji) üzerinden oldukça profesyonelce yürütüldüğü; düşünme biçimi, varoluş algısı, dünya görüşü ve hayat tarzı dayatmasında bulunduğu gerçeği hatırlandığında “madun” sözcüğünün manası daha iyi anlaşılabilir. Nitekim 20.yüzyılda cereyan eden iki büyük savaşın birincisi imparatorluklar devrini kapatıp Protestan burjuva kültür kodlarının ilham verdiği ulus-devlet aklını ve pratiğini ikame etti. Böylece doğrudan sömürgeciliğin (kolonyalizm) yerini dolaylı sömürgeciliğin(neo-kolonyalizm) aldığı yeni bir süreç başladı. Şimdilerde ise adına post-kolonyalizm denilen daha yeni(!) bir süreçten bahsediliyor. Bu yeni gibi görünen ve fakat aslında sadece ambalajı farklı olan süreç, sömürgeciliğin bittiği algısı oluşturarak, özgürlük/bağımsızlık sayıklamaları arasında, vaktiyle imparatorlukların yerine ikame ettiği ulus-devletlerin de altını oyarak rolünü oynuyor. İdeolojilerin bittiği,meta-anlatıların devrinin geçtiği,hakikat diye bir şeyin olmadığı, pluralizmin (çoğulculuk) tek makul ve mümkün yol olduğu yönünde dayatılan yeni gerçeklik(ler)le karşı karşıyayız. Aslında “Post” ve “Neo” ekleri hem önüne geldikleri ideolojinin hem de ilerlemeci tarih tasavvurunun meşruiyetini tescillemiş oluyor. Böylece bilinen insanlık tarihindeki en radikal kırılma (sapma da diyebiliriz) ve temel amacı İslam’ı/Müslümanları mağlup etmek olan modern paradigma sanki tarihin doğal seyri içerisinde vücut bulmuş ve insanlığın hayrını murat eden bir gerçeklik(miş) gibi algılanıyor. Bugünün Müslüman aydını/entelektüeli de başında neo ve post önekleri olan ideolojileri yeni bir şey(miş) gibi ambalajlayıp sunarak (bir anlamda) zihinsel savrulmalara katkıda bulunmuş oluyor.