Yakın tarihimizin en dikkat çeken simalarından biridir Mehmet Akif Ersoy. Gerek mücadelesi gerekse yaşantısıyla hak eder bu dikkati. En ateşli muarızları dahi hakkını teslim etmekten imtina etmez. İtikadına olan sadakati, hayatının bütün evrelerinde barizdir. İslamcıdır Akif…Hem de tepeden tırnağa kadar…Unutulmaya terk edilmesinin esas sebebi de (kanaatimce) budur.İslamcılığın 20.yüzyıla tevarüs eden birikiminin sadık bir mümessili olarak, Jön-Türk/İttihat terakki çizgisinin Batıcı perspektifine karşı tavır almıştır.Çile dolu hayatının en muhataralı dönemi başlar böylece.Sükut içinde ölene kadar sürer bu dönem…İstiklal Harbi’nin manifestosu olan marşı yazmış olması bile Akif’i kurtar/a/maz .O artık sadece senede bir iki kere anma törenlerinde ya da miting meydanlarında popülist politik söylemin dolgu malzemesi olarak hatırlanan biridir. Sanki karanlık bir el Akif an(laş)ılmasın diye uğraşmaktadır. Törensel/folklorik nümayişlerle, güya,Akif’e vefa borcu ödenmiş olmaktadır.Oysa ki tam da bu nümayişlerdir Akif’i anlaşılmaz kılan… Bir şey ki törenselleşmiştir, artık o şey, içeriğini kaybetmiş demektir. Hem Akif hem de İstiklal Marşı için durum tam olarak budur. Hayatı şiirle yorumlayan, şiirle düşünen, şiirle isyan eden, şiirle direnen istisnai bir şahsiyet olarak Akif her zamankinden daha çok, şimdilerde hakkıyla anlaşılmayı ve gündemleştirilmeyi bekliyor. İmparatorluktan ulus devlete geçiş sürecinin sancılarını yakinen müşahede etmiş ve varlık-yokluk savaşı verdiğimiz yıllarda direniş saflarındaki yerini almış, özellikle de tefrikanın tarumar edici doğasına karşı müteyakkız bir bilincin inşası uğrunda ceht etmiş ateşli bir İslamcı olarak Akif’ten öğrenecek çok şey var…

Bir ıslahat düşünürü, sadrazam, Mütefekkir Said Halim Paşa'nın hayatı, düşüncesi ve eserlerinin anlatıldığı Ketebe Yayınları'ndan çıkan Vahdettin Işık hocanın kitabını okudunuz mu? Okumadıysanız okumak için birçok nedeniniz var.
 ‘’Buhranlarımız’’ adlı eseri ile tanıdığım Said Halim Paşa’nın yaşadığı dönemle ilgili tespitlerini yıllar evvel okumuştum, çok hoşuma gitmişti. Hatta arkadaşlarımla bu kitabı müzakere ederken ‘’ Tarihleri kaldırırsak sanki bugünkü halimizi anlatıyor’’ diye bir tespitimiz olmuştu. Vahdettin Hoca’nın kitabını okuduktan sonra Said Halim Paşa’ya olan hayranlığım iyice arttı.
Döneminde yenilgi psikolojisinin sarmalındaki aydınların birçoğu yüzlerini batıya dönmüşken, onun sükûtu, netliği ve kendi değerlerinden kuşku duymayan özgüveni, inançlarına olan sadakati günümüze bile çok büyük dersler veriyor. 1400 yıllık İslam tecrübesinden faydalan(a)mayan, biraz daha yakın zamana gelirsek Gazali’yi, İbn-i Rüştü’yü tanımayan, İbn-i Haldun’un tecrübesinden faydalanmayan, Yunus Emre’yi bilmeyen Ahmet Cevdet Paşa okumayan bir zihin nasıl başarılı olabilir? Bu meyanda, bu eser aslında gençlere ve kendini genç hissedenlere kapılar aralıyor.
Said Halim Paşa sürgündeyken bile ümitsizliğe kapılmamış ki zengin bir ailede büyümüş, hep zengin ortamlarda bulunmuş birinin ümitsizliğe kapılmaması aslında çağımıza taşımamamız gereken önemli örneklerden biridir.
Paşa, insanın vazife üstlenerek yetkinleşeceğini, mutluluğun gerçek değerinin herkesin görevini isteyerek ve severek yerine getirirse ortaya çıkacağını savunur.  Müslümanların özgür olmalarının onların vazifesi olduğunu üstüne basa basa vurgular. O, şehit edilmeden önce İtalyan bankalarından borç alıp Milli Mücadele’ye katkıda bulunmak için çırpınan bir yürektir.  Söyledikleriyle yaşadıklarının ayniliğini, mücadele dolu yaşamı kanıtlar. 

Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce ansiklopedi serisinin 10.cildi birkaç ay önce “feminizm” başlığıyla yayınlandı. Böylece Osmanlı’dan günümüze kadar feminizm hakkında konuşulanlar ve yazılanlar derli toplu bir muhtevaya kavuşmuş oldu. Yaklaşık 900 sayfalık bu çalışmanın, son yıllarda daha da artan feminizm odaklı tartışmalara önemli ölçüde katkı sağlayacağı söylenebilir. Kamuoyuna yansıyan boyutlarıyla oldukça yüzeysel bir bağlamda yapılan bu tartışmalar, umulur ki, daha niteliksel bir çerçevede gerçekleşir. “Aşmak için anlamak şart” ilkesi gereğince, özellikle de kendisini İslamcı havzada konumlandıran yapıların/hareketlerin bu eseri enine boyuna tartışması, feminizm ideolojisine ilham veren değer sistemini(paradigmayı) anlaması, kavramsal çerçevesini (örneğin “eril faillik”,”hegemonya”,”patriyarka”,”heteronormatif”,”ev içi emek” vs.) öğrenmesi ve ardından vahiy ve nübüvvet bilgisinden ilham alarak bu ideoloji hakkında beyanda bulunması, tabiri caizse put kırıcı bir söylemin mümessili olması, gerekir diye düşünüyorum.

Eserin giriş bölümünde 1918’de Mükerrem Belkıs’ın feminizm hakkında “en vasi cereyan” ifadesi dikkat çekiyor. Hatta Belkıs,döneminin en popüler ideolojisi olan sosyalizmin bile feminizm kadar vasi olmadığını öne sürüyor ve feminizmin “haksızlığı,müsavatsızlığı ve biçareliği kaldırarak…..ailelerde samimi bir muvazenet tesis etmek emelinde olduğunu” söylüyor.

Osmanlı’da feminizm sözcüğünün ilk kullanımı için,kesin olmamakla birlikte, 1899 tarihi veriliyor.1895-1908 arası yayınlanan “Kadınlara Mahsus Gazete” bu cereyanın(muhtemelen) daha önce de bilindiğini ve fakat ortaya çıkma fırsatı bulamadığını gösterir. Cumhuriyet modernleşmesinin ideolojik mimarı Ziya Gökalp’in(ki Mustafa Kemal “düşüncelerimin babası” Ziya Gökalp; “duygularımın babası” ise Namık Kemal’dir der.) “Türkçülüğün Esasları” adlı eserinde Türklerin “milli hars”ının zaten demokratik ve feminist karakterde olduğuna dair iddiası, feminizmin (dönem itibariyle) ne kadar etkili bir cereyan olduğunu göstermesi bakımından manidardır.

Ancak ilginçtir sosyalist çizginin feminizme öncülük etmeye başladığı 1970’li yıllardan sonra Cumhuriyetin elitist/kentli/üsttenci ve en önemlisi de Türkçü feminist çizgisi sorgulanmaya başlar. Seküler Kürtçü siyasal dilin mevzi kazanmasıyla birlikte “jineoloji(kadın bilimi)” adı altında çalışma başlatılır ve bu çalışma hem Gökalp’in doktrine ettiği Türkçü feminist dilin hem de Avrupamerkezci söylemin etkisinden kurtulmayı hedefler. Bunun için de Mezopotamya mitoloji kültüründen ilham almaya çalışır. Bir anlamda Dıpesh Chakrabarty’nin “Avrupayı Taşralaştırmak” düşüncesinden esinlenir.

Nasıl ki Gökalp, Türk milli harsının karakteristiğine vurgu yaparken müşrik Türk atalarından yardım aldıysa (aynısını) seküler Kürtçülük Mezopotamya’nın müşrik kodlarından “yüce kadın imgesi” türeterek yapmaya çalışır. Her iki yaklaşım da İslam’ı dışarıda tutmaya ve sadece bir kültür bileşeni olarak kabul etmeye yatkındır. Gökalp’ten ilham alan Cumhuriyet modernleşmesinin Türkçü kodları tarafından felç edilen zihinlerimiz, şimdi de Mezopotamya’ya has Gılgamış Destanı’ndaki erilliğin timsali tanrı Enkidu ile dişilliğin timsali tanrıça İnanna(İştar) arasındaki kavgadan ideoloji türetenler tarafından işgal edilecek.

Mübarek İslam’ın mükerrem öğretisinden ilham almak dururken, müşrik ataların tuğyanını allayıp pullayarak bu ülkenin Müslüman halkının zihinlerini kadavralaştıranlara karşı esaslı bir ilmi/entelektüel söylem ve bu söylemle mütenasip eylemlilik şart. Bunun yolu da vahiy ve nübüvvet bilgisinden ilham almaktan geçiyor.

28/01/2021

Kamil Ergenç

Bu e-posta adresini spambotlara karşı korumak için JavaScript desteğini açmalısınız

Türkiye üniversite/akademi havzası, henüz, epistemolojik ve metodolojik bağımsızlığını elde edemediği için, son birkaç yıldır, özellikle sosyoloji ve ilahiyat fakültelerinin ilgi alanına giren konular bağlamında, Türkiye kamuoyuna iki gösterişli yalan (dolması) yutturulmaya çalışılıyor. Bu yalanlardan birincisi “Z Kuşağı” klişesi adı altında yeni bir “tür” le karşı karşıya olduğumuz gerçeğini kabul etmemizi istiyor. Bu yeni “tür”ün öncekilerden (yani x ve y kuşağından) oldukça farklı ve hatta bağımsız olduğunu görmemiz ve onlara karşı tutum/tavır ve tarzımızı (bu gerçeğe göre) belirlememiz gerektiğini iddia ediyor. Modern sosyolojinin çizdiği kavramsal çerçeveye sadık kalmamız salık veriliyor ve bilimsel bilginin de bu kategorik ayrımı desteklediği savı öne sürülüyor. İnsanlık tarihini kategorik ayrımlara tabi tutarak çözümleme çabası modern sosyolojinin alamet-i farikası olduğu için X,Y,Z kompartımanlarından oluşan bu yeni tür çözümlemeye şaşırmıyoruz…19.yüzyılın ünlü pozitivist kuramcılarından Augouste Comte da toplumların tarihsel serüvenini üç aşamalı olarak yorumlamıştı. Bu “üçlü” yorumlama çabasının “teslis”ten ilham aldığını söylemek mümkün… Modern paradigmanın bütün kavramları, Hıristiyan teolojisinin izlerini taşır. Başka türlü olması da mümkün değildir. Çünkü modernite Hıristiyanlık içi kavganın sonucu olarak tabarüz etmiştir ve tepeden tırnağa Protestan kültür kodlarını havidir. Bu kodlar modern disiplinlerin hepsine nüfuz etmiştir. Özellikle de sosyal ve siyasal bilimler olarak adlandırılan disiplinlerin ( ve bu arada sosyolojinin) temel amacı, Protestan burjuva uygarlığının tarihsel tecrübesinin insanlık ailesi için “kaçınılmaz” olduğunu ispatlamaktır. “Beyaz adamın” üstünlüğünü merkeze alan bu yaklaşım, Avrupadışı toplumların ancak Avrupa’nın geçirdiği evreleri tecrübe ederek kıvama geleceklerini, aksi taktirde tarihin arka odasında ya da çeperinde kalmaya mahkum olacaklarını içkindir. Az gelişmiş-gelişmekte olan-gelişmiş kategorilerinde(ki yine üçlü tasnif söz konusudur) de görüleceği üzere “gelişmiş olan” ( ki o beyaz adamdır) kendisinden sonraki basamaklarda kimlerin olacağına karar verendir. Tanımlama hakkını elinde tutuyor olmasından dolayı kendisini “özne” kendi dışındakileri de “nesne” olarak konumlandırmıştır. Dolayısıyla (bugün itibariyle) sosyoloji disiplininden ilham alarak sağlıklı bir Türkiye toplumu analizi yapılamaz ve nitekim yapılamıyor.