BİLGE kral Aliya İzzetbegoviç, 8 Ağustos 1925'te doğdu. 24 yaşında İslâmcılık suçlaması ile 5 yıl hapis yattı. Cezaevinden çıktıktan sonra önce hukuk, sonra ziraat fakültelerini bitirdi. 25 yıl avukatlık ve bir inşaat firmasında yöneticilik yaptı. 1970 yılında yazdığı İslâm Manifestosu adlı bir kitap, 1983'te kovuşturmaya uğradı. 12 Müslüman aydınla birlikte tutuklandı. 1950 öncesinde kurulmuş olan Mladi Müslüman(Genç Müslümanlar) adlı örgütü yeniden örgütlemek suçlaması ile 14 yıl hapse mahkûm edildi. 

 Yargıtay bu cezayı 11 yıla indirdi. 1989 yılında Yugoslavya'nın dağılma süreci sırasında ilan edilen af sonucu özgürlüğüne kavuştu. 1990 yılında İslam Manifestosu'nu yeniden bastırdı. Bu kitap İzzetbegoviç'in İslâmi kimliğinden ziyade, siyasi kararlılığının ve mücadelesinin bir simgesi oldu. Hayatı boyunca İslami mücadelenin içerisinde iftiharla yer aldı.19 Ekim 2003 yılında vefat etti.

Doğu ve Batı arasında İslam 1980 yılında tamamlandığında Aliya 55 yaşındaydı. Gençlik yıllarından bu yana aktif bir biçimde Bosnalı Müslümanlar adına faaliyetlerde bulunan ve çeşitli süreli yayınlarda yazılarıyla mücadelesinin belkemiğini oluşturmaya başlayan Aliya’nın makalelerinden bazılarının Sarayevo’daki İslami okullarda ders kitabı olarak okutulacak şekilde derlendiğini duymak yazıları hakkında bize bilgi verebilir. Doğu ve Batı arasında İslam’ı okurken aldığınız  ilk izlenim sıradan, günü yorumlayan fikir yazılarından ziyade, derin yoğunluklu ve takip eden yıllara da ışık tutacak şekilde içeriği düzenlenip ince bir bilinç süzgecinden geçirilerek okura sunulmuş yazılarla muhatap olduğunuzdur. Kitap iki bölümden oluşuyor. İlk  bölüm ‘batı düşüncesinin temelleri’ üst başlığı altında dünyanın meydana gelişinden, kültür ve uygarlığa, sanat düşüncesinden ahlak düşüncesine, tarihten edebiyata ve eğitime çok geniş bir konu yelpazesini ‘evrensel’ bir boyutta değerlendirdiği makalelerden oluşuyor. Her bir makale kendi içinde meseleyi ilk ortaya çıktığı halinden şu anki durumuna kadar inceliyor ve siz karşılaştığınız entelektüel birikim karşısında hayrete düşüyorsunuz-bununla birlikte makaleler öyle anlaşılmaz zorlukta değiller, ancak her okurun kendi düşünsel birikimi çapında bu makalelerden istifade edebileceğini belirtmeliyim.

Kitabın ikinci bölümündeyse ‘İslam iki kutuplu birlik’ üst başlığı altında İslam’ın bilhassa Hıristiyanlık karşısında insana, tabiata, hukuka ve toplumsal ilişkilere bakış açısı inceleniyor. Bu bölümdeki makaleleri okurken onun Hıristiyanlığın toplumdaki tezahürlerini kendisinin de içinde bulunduğu çok kültürlü yapı dolayısıyla çok iyi tanıdığını, bununla birlikte yine materyalizm ve marksizmin toplumdaki karşılığının ne olduğuna dair fikirlerini de bulacaksınız. Zaten kitabın en başında kitap boyunca geliştirdiği şu tespiti yapmıştı:

‘Dünya görüşlerini üç  kümede toplayabiliriz: dini, materyalist ve İslami.’

Burada dinden kasıt materyalizmin zıttı anlamında din anlayışıdır ki bu anlayış temelde eksiktir çünkü bu dünyaya bakan yönü pek pasiftir. İslami görüş ise ‘en yüksek şekli insanda sergilenen ruh-madde prensibinin adı’ olarak nitelenir. Kitapta incelenen meseleler her üç veçheden değerlendirilerek okura sunuluyor ve kitabın girişinde belirtilen şu soruya yanıt aranıyor: ‘Bu dev karşılaşmada İslam’ın yeri nerededir? Bugünkü dünyayı şekillendirmede İslam’ın herhangi bir rolü var mıdır?’

Doğu ve Batı arasında İslam dünyanın temel meselelerine son dönemin en çalkantılı coğrafyalarından birinde yetişen aydın bir sesin ışığında bakmak isteyenler için temel kaynaklardan birisidir. Aliya’yı rahmet ve minnet duyguları içerisinde anarken davasını idrak etmenin en güzel yolu bu eserden başlanılarak diğer eserlerinin izini sürmektir. Doğu ve Batı arasında İslam’ın ardından şimdi de 5 yıllık hapishane döneminde yazdığı notlarından oluşan ‘özgürlüğe kaçışım’ isimli eserini okumak niyetindeyim. Bu eser ayrıca ‘Doğu ve Batı arasında İslam’ eserine seneler sonra yazdığı bir bölümü de içeriyor. Bilgilerinize. 

MUHAMMED İRFAN