Bilim, felsefenin yol göstericiliğini reddettikten sonra iflah olmadı… Kıta Avrupa’sında (Hıristiyanlık içi gerilimin sonucu olarak) ortaya çıkan “felsefeden bağımsız bilim” anlayışı insanlık ailesinin halihazırda yaşadığı buhranlarının sebebidir bir bakıma… Tarihte emsali olmayan bir sapmanın (inhirafın) adıdır… Bu sapma Avrupa’yla sınırlı kalmayacak, yumuşak ve sert sömürgecilik yoluyla diğer uluslara/kavimlere de benimsetilmek istenecektir. Bilim-felsefe arasındaki bağın kop(arıl)ması sadece pozitif bilimler-beşeri bilimler-dini ilimler ayrımına meşruiyet kazandırmakla kalmadı, aynı zamanda (İslam dünyası için) vahiy bilgisinin irrasyonel bağlama hapsedilerek referans alınamayacağı tezine de ilham kaynağı oldu. Gerçi düşünce geleneğimiz çok daha öncesinde dini-dünyevi ilimler tasnifiyle karşılaşmıştı. Gazali’nin meşhur eserinin adı “din ilimlerinin ihyası” idi. Ancak bu ayrım modern dönemdeki gibi birbirinden bağımsız iki alan ihdas etmeyi amaçlamayan, bilakis Grek felsefe geleneğinin/tarzının Müslüman dünyaya nüfuzunu engellemeye dönük “döneme özgü” bir ayrımdı. Kaldı ki Müslüman düşünce hayatı vahiy bilgisinin rehberliğinden azade bir bilim anlayışına müsait değildi. Bu müsait olmama durumu vahyin doğasından kaynaklanıyordu. Yüce Kur’an din-dünya, ruh-beden, madde-mana, dünya-ahiret, fizik-metafizik, akıl-gönül gibi ayrımları (düalizmi) onaylamıyor, birbirinin mütemmim cüzü olarak zikrediyordu. Tevhidi beyan, bilgiye-hayata-tarihe vahyin rehberliğinde bir bütün olarak bakmayı salık veriyordu.

Kendisiyle sohbetimizde Müftüoğlu yedi güzel adam adıyla maruf Mavera havzasından ayrılmasıyla ilgili dört hususa işaret ediyor. Ertuğrul Bey’in kitabında üç madde olarak sıralanmış.(9) Bunlardan birincisi sanat ve edebiyatın işleviyle ilgilidir. Müftüoğlu sanatın ve edebiyatın kendi zamanına tanıklık etmesi (tabiri caizse savaşa katılması) gerektiğine dikkat çekerek Nizar Kabbani’yi örnek gösterir. “Lale devri edebiyatı” yapmanın lüzümsuzluğuna dikkat çeker. Nasıl ki Nizar Kabbani şiiriyle savaşa müdahil olduysa biz de öyle yapmalıyız der. Bu uyarısı karşısında merhum Rasim Özdenören “ fizik hakkında konuşacak birinin iyi bir fizikçi olması gerekir” diyerek kendine mahsus çelebi üslubuyla Atasoy Bey’e edebiyatçı olmadığını hatırlatır. Edebiyatı, dünyayı daha insani,daha adil,daha güzel daha kültürlü kılma çabası olarak,evrensel varoluşun ruhu olarak anlamalıyız (10) derken Müftüoğlu yaşadığı zamana sözü güzel ve hikmetli söyleyerek tanıklık etme derdindedir. “Sanat,edebiyat,hikmet ve felsefeyle kendi inanç,kültür,siyaset dünyamızda karşılaşabileceğimiz baskılara, bağnazlıklara, ufuksuzluklara karşı bir engin gönüllülük kazanırız” diyerek bu tanıklığın çerçevesini de belirlemiş olur. Akif’in doğrudan hayatın içinden aldığı örnekleri şiirine konu edinmesi, hayatı şiirle anlamaya-anlamlandırmaya-eleştirmeye çalışması,önerilerini de yine şiirin imkanlarıyla beyan etmesi örneğinde olduğu gibi Müftüoğlu da edebiyat-sanat aracığıyla kendi gerçekliğimizle yüzleşmeyi salık vermektedir.

Yaklaşık yirmi yıl önce yine bir dünya kupası “heyecanı” yaşanırken Umran Dergisi “Din Dışı Kutsallıklar ve Futbol Paganizmi” başlıklı bir dosya ile çıkmıştı okurlarının karşısına.(1) O zamanlar üniversite üçüncü sınıf öğrencisiydim ve futbolun büyüsünün henüz, yeteri kadar, farkında değildim. Türkiye’nin dünya üçüncüsü olduğu bu şampiyonada tabiri caizse yer yerinden oynamıştı ülke genelinde. Ben de herkes gibi bu heyecana ortak olmuştum… Lise yıllarında sahici bir Beşiktaş taraftarıydım. Bütün topçularının adlarını ve mevkilerini bilir, bütün maçlarını izlemeye gayret ederdim. Metin-Ali-Feyyaz üçlüsü, takoz Recep, Şifo Memet, Rıza Çalımbay, müstesna sol ayak Sergen sohbetlerimizin başkahramanlarıydı. Diğer takım taraftarlarının fanatikliğe varan söylem-eylemlerini anlayışla karşılar (çünkü biz de öyleydik) , işin doğasının böyle olduğuna inanırdık o yıllarda. Argo,hem futbolcu hem de taraftar için çok normaldi…Hatta olmazsa olmazdı. Aynı takımı tutanlar, daha önce birbirlerini hiç görmemiş olsalar da, bir vesileyle (örneğin stadyumda ya da kahvehanede maç izlemek için) bir araya geldiklerinde , kırk yıllık arkadaşmış gibi davranırlardı. Bunu da normal karşılardık... Rakip takım oyuncularına ve taraftarlarına hakaret etmek, onları düşman gibi görmek racon gereğiydi. Uymayanları kınar,cemaate (pardon takıma) sadakatinden şüphe ederdik. En galiz küfürleri savuranlar en samimi taraftar olarak nam yapardı. Tuttuğumuz takımı inciten yorumlarla karşılaştığımızda gücümüz yetiyorsa elimizle, olmadı dilimizle, o da olmadı kalbimizle tepki verirdik/buğz ederdik!Futbol hayatın akışına etki eden bir boyuta sahipti bizim için. Özellikle derbi maçlarda “hayat durur”, ”nefesler tutulur” vakitler bu maçlara göre ayarlanır, randevular ona göre verilirdi. Maçın ardından ise kazanan takımın naralar atarak, böğürerek, klakson sesleriyle şehri inletmeleri sıradan bir şey gibi algılanırdı.

Bilinen insanlık tarihinin en kadim meselesidir göç… Bir yerden başka bir yere gitmek anlamında hareketi/dinamizmi/devingenliği havi bir boyuta sahiptir. Nedenleri çeşitlidir… Coğrafyanın zorlayıcılığı olabileceği gibi açlık-yoksulluk-kıtlık-savaş ta olabilir… Bir inancın-itikadın-ideolojinin yayılmasını sağlamak ya da ticari faaliyetler de dahildir bu nedenlerin arasına… Her halükarda mekan değişimi söz konusudur ve bu değişim tarih boyunca başka değişimleri de beraberinde getirmiştir. Kavimler göçü olarak bilinen olgunun tarihin akışını nasıl değiştirdiği malumdur. Anadolu olarak bilinen üzerinde yaşadığımız topraklar, göç hafızası en güçlü yerlerden biri olarak öne çıkar. Öyle ki buraların göç yolu olmasından mütevellit “köprü metaforuna” meşruiyet kazandırılmıştır. Gelip geçenin çokluğuna, Doğu ile Batı’nın birbirine bağlanmasına işaret eden bu metafor tarihsel bir gerçekliğe işaret etmenin yanında, köprülerin yapay karakteri gereği ilgili ülkeyi/toplumu kimlik-kişilik yoksunu olarak resmetmesi gibi son derece sorunlu bir içeriğe de sahiptir. Ancak konumuz bu olmadığı için burayı hızlı geçiyorum.

Tarih ilminden öğrendiğimiz kadarıyla diyebiliriz ki göçün etkilemediği bir toplum/kültür neredeyse yoktur. Orta Asya steplerinden Latin Amerika’ya, Hicaz Yarımada’sından Endülüs’e, İber Yarımada’sından Afrika ve Hindistan’a kadar göç hareketliliğinin şekillendirdiği küresel bir gerçeklikle karşı karşıyayız. Bu gerçekliğin zorunlu sonucu olarak denebilir ki küre ölçeğinde saflığını muhafaza etmiş bir kavim ve kültürden bahsedilemez. Hele ki globalleşme realitesinin (ki eksiksiz bir biçimde burjuva Protestan kültür kodlarını içkindir) neredeyse kemale ermek üzere olduğu bugünkü vasatta artık saf kültür ve kavim iddiası fantezi olmaktan öteye gitmeyecektir. Demek ki insanlık ailesi farklılıklarıyla bir arada barış içinde yaşamaya muhtaçtır. Bunun ötesi kan asaleti, kavim asabiyeti, toprak fetişizmi, kültürel ayrıcalık gibi çeşitli mesnetlere yaslanarak savaşlara-yıkımlara girişmek olur ki, bunun da ne kadar büyük bir buhrana yol açacağını akl-ı selim sahipleri bilir.